Een bedrijf dat werk uitbesteedt, kan er niet verantwoordelijk voor worden gehouden dat bij het ingehuurde bedrijf illegalen werken, bepaalde de rechter onlangs. De uitspraak lijkt zo logisch. Maar de Arbeidsinspectie laat het er niet bij zitten. Hoe ver moet de controlezucht gaan?
Stel, je geeft na je vakantie het geheugenkaartje van je camera af bij de fotograaf met het verzoek om van de daarop opgeslagen bestanden mooie kleurenafdrukjes te maken. Als je terugkomt om je foto's op te halen, word je in de boeien geslagen. De reden? Het bedrijf dat je geheugenkaartje heeft uitgelezen en er die mooie afdrukjes van heeft gemaakt, blijkt ten tijde van die klus een of meer illegalen in dienst te hebben gehad. En jij hebt verzuimd dat te controleren. Absurd, toch? Zo klinkt het wel, maar in ondernemersland is iets soortgelijks dagelijkse praktijk.
De pisang
De dagbladuitgevers kunnen er over meepraten. Zij maken al jaren gebruik van lokale distributiebedrijfjes voor het verspreiden van de kranten. En die huren op hun beurt weer mensen - scholieren en dergelijke - in om het laatste nieuws bij de abonnees in de bus te deponeren. Jaren ging dat goed. Tótdat de Arbeidsinspectie constateerde dat zich onder de tienduizenden krantenbezorgers enkele vreemdelingen bevonden voor wie geen werkvergunning was afgegeven. Leiden in last.
Niet de distributeurs, die de illegalen in dienst hadden, maar de dagbladuitgevers kregen van de Arbeidsinspectie een boete van acht mille opgelegd. De dienst motiveerde de opmerkelijke stap met de mededeling dat je als bedrijf aansprakelijk bent voor illegalen ingezet door bedrijven waaraan je werk uitbesteedt. Immers, zo redeneerde de overheidsdienst: de werkzaamheden worden uiteindelijk voor jou verricht en dat maakt jou beboetbaar voor deze illegalen.
Even zag het er naar uit dat de Arbeidsinspectie pas op de plaats zou maken. In een zaak aangespannen door de dagbladuitgevers oordeelde de rechter overduidelijk: de dienst was veel te ver gegaan met zijn interpretatie van de Wet Arbeid Vreemdelingen (Wav). De rechter ging niet mee met de stelling van de Arbeidsinspectie dat de werknemers van een bedrijf waarvan je diensten of producten afneemt die niet tot jouw eigen kernactiviteiten behoren, in feite ook voor jou werkzaam zouden zijn.
Als je zou moeten controleren of het bedrijf waaraan je bijvoorbeeld het onderhoud van je wagenpark hebt uitbesteed geen illegaal in dienst heeft, en je dus altijd het risico kunt lopen dat dit wél het geval is, zou volgens de rechter "geen normaal economisch verkeer meer mogelijk zijn." De rechter vond bovendien dat de wettekst en de informatie in folders en op de website van de Arbeidsinspectie onvoldoende houvast boden voor de uitleg die de dienst in dit geval aan de wetsbepalingen gaf.
Pech voor de dagbladuitgevers. De Arbeidsinspectie tekende direct beroep aan tegen het vonnis van de rechter. "Onbegrijpelijk", zegt de directeur van het betreffende distributiebedrijven.
Prikkeldraad
Het verhaal van de dagbladuitgevers markeert een nieuwe episode in de toch al moeizame verhoudingen tussen Arbeidsinspectie en bedrijfsleven. De bouw Рeen sector waar traditioneel veel deelwerk wordt uitbesteed aan onderaannemers Рis een van de (andere) sectoren die al langer aanhikt tegen de zienswijze van de dienst. Een dienst waarvoor elke individuele illegale werknemer er Рterecht - ̩̩n te veel is.
Maar kun je het onheil wel voorblijven? Als je de verhalen van de betrokkenen hoort, is maar één conclusie mogelijk: nauwelijks. Want hoe controleer je de keten?
In de redenatie van de Arbeidsinspectie ligt de verantwoordelijkheid voor de controle van de veertigduizend bezorgers bij de dagbladuitgevers. "Zoiets is natuurlijk onuitvoerbaar", zegt de woordvoerder van een distributiebedrijf.
De concentratie van het werk op één locatie maakt het in de bouw net iets gemakkelijker om te voldoen aan de wensen van de Arbeidsinspectie, zegt een, medewerker van het overkoepelend orgaan van het bouwwezen. Zij adviseert aannemers bij bouwprojecten controles aan de poort te houden om te beoordelen of de papieren van medewerkers van onderaannemers in orde zijn. Maar honderd procent waterdicht is deze soort controles natuurlijk nooit te krijgen.
Want hoe streng kan de beveiliging van een werkplek zijn? Onwillekeurig dringt zich de vergelijking op met een strafkamp, voorzien van onneembare prikkeldraadversperringen en omgeven door wachttorens met strenge kampbewaarders.
"De praktijk is soms weerbarstig", erkent de controller bij een middelgroot bouwbedrijf met hoofdvestiging in Enschede. "Natuurlijk, de uitvoerder is verantwoordelijk voor de controle. Maar je weet hoe dat gaat. Het vergt veel tijd, met als resultaat dat er wel eens iets misgaat. En als de Arbeidsinspectie uitgerekend op zo'n moment langskomt is het kassa…"
Wat rest de vermeende schuldigen? De oplossing klinkt simpel: proberen de schade te verhalen op degenen die écht de fout zijn ingegaan. Maar in het geval van de dagbladuitgevers - met een groot aantal lokale distributeurs en veertigduizend bezorgers die allemaal maar een paar uurtjes per dag maken - wordt dat een lastige, zo niet onmogelijke klus.
In de bouw, met een veel bescheidener groep potentiële boosdoeners, lijkt het iets eenvoudiger. "Wij proberen de boete te verhalen op de verantwoordelijke onderaannemer. Als we geluk hebben kunnen we de boete verrekenen met openstaande facturen. Maar ideaal is het allemaal niet."
Bij het overkoepelend orgaan zoeken ze een deel van de oplossing in een stroomlijning van de papierwinkel. "We werken aan een aanpassing van de standaardcontracten voor aannemers, die het verhalen van boetes op hun onderaannemers gemakkelijker moet maken. Het is de bedoeling dat in die contracten een clausule komt die aannemers vrijwaart van de gevolgen van misstappen van hun onderaannemers. In afwachting van de komst van de gewijzigde standaardcontracten adviseren we aannemers zelf een clausule op te nemen in de contracten met hun onderaannemers.
Gevaarlijk
Het zou de Arbeidsinspectie sieren als zij een redelijker houding zou aannemen, daarover zijn alle betrokkenen het eens. Natuurlijk mag van een bedrijf verwacht worden dat het in geval van uitbesteding van werk controleert of het te maken hebt met een ordentelijk werkend bedrijf. Maar als het spel werkelijk zo hard wordt gespeeld als nu lijkt, zou dat betekenen dat ondernemers zich wel twee keer moeten bedenken voordat zij derden inhuren.
"Doorredenerend in de lijn van de Arbeidsinspectie zou de verantwoordelijkheid voor de inzet van mensen zonder de juiste papieren eigenlijk bij de abonnees moeten liggen. Kan je het je voorstellen?" Aldus een medewerker van een distributiebedrijf.
Als de redenering van de Arbeidsinspectie stand houdt, is dat potentieel gevaarlijk voor de hele Nederlandse economie. Er zijn veel meer sectoren waar hoofdzakelijk op freelance basis wordt gewerkt. Denk aan de schoonmaaksector. Die komen allemaal in de problemen."
Filosoferend over de gevolgen voor zijn eigen sector, schetst hij een waar doemscenario. "Als de huidige praktijk geen stand kan houden, betekent het dat we veertigduizend mensen een arbeidscontract moeten aanbieden voor kortdurende activiteiten. In dat geval krijg je te maken met allerlei vervelende neveneffecten. Neem zoiets als ziekteverzuim. Bezorgers zorgen nu zelf voor vervanging. Maar hoe regel je dat in de nieuwe situatie? En dan hebben we het nog niet over het kostenopdrijvend effect. Het zou voor ons de nekslag kunnen betekenen."
Hij hoopt dat het gezond verstand uiteindelijk zegeviert en dat ook de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State de dagbladuitgevers in het gelijk zal stellen. "Gebeurt dat niet, dan hebben de dagbladuitgevers, maar ook ondernemers in diverse andere branches, een groot probleem." Nog voor het einde van het jaar zal de zo vurig gewenste duidelijkheid er hopelijk zijn. Wordt vervolgd.